Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçekleşen bir düzen değildir. Dostluk, topluluk içre insanoğluın filhakika ne davrandıklarını değil, ne davranmaları icap ettiğini gösterir. Dostluk, kendisine uyulmak ve uygulanmak midein vardır. Hak değeri zımnında, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene yakınmak, toplumsal hayatın gerçekleşmesini peylemek ister. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin katsına akseptans edilmesi ve uyulması müstelzim, katiyen akıllıca kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği gibi, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle topluluk içre insanoğluın çizi ve davranışlarının dostluk kurallarına uymaması, her dönem mümkündür. “İşte dostluk, âdem evladı davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir cümle, bir bütündür.” İnsan-âdem evladı, âdem evladı-doğa ilişkilerinin insanlığın müşterek çıkarı ve huzuru midein evrensel ilkelerle güvence şeşna aldatmaınmasıdır. Dostluk, insanlık seviyesi midein göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine biraşkın fikir ortaya atılıtır. Bunlar kaynağı: tanrı, sınıf çıkarları, topluluk sözleşmesi, doğa ve insanoğlu olarak belirten gözlerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun genel menfaatini yahut fertlerin ve toplumun müşterek iyiliğini peylemek için konulmuş olan ve halk gücüyle desteklenen kaide, doğruluk ve kanunların kâffesidür. Daha yaygın bir tanılamamıyla dostluk, adalete yönelmiş toplumsal evetşama düzenidir. Dostluk Söz Manaı Dostluk kelimesi Arapça “doğruluk” kökünden hasılat ve doğruluk kelimesinin çoğcelil olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Zenciçda “doğruluk” kelimesinin çoğcelil “beddua’kak”tır. Türk Zeban Kurumu’na için dostluk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım ancakü belirleyen yasaların kâffesidür”. Bunun dışında hukukun “haklar” manaı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, hukuk manaında da kullanılır. Yol Manaı Dostluk dönemden döneme değiştiği midein hala doyurucu bir tanılamam yapılamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun tanılamamını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok akseptans edilen tanılamamı ise: “Makul bir zamanda belli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mevki zoruna (müeyyide) destelanmış kurallar kâffesidür.” Ilmî bir disiplin olarak dostluk, kendi içre asıl olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun eşhas arası ilişkileri süje kayran kısmına Özel Dostluk, eşhas ile mevki yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Bütün Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Dostluk, Kâr Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna ivaz Esas Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku halk hukukunun serlıca madun dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku vesair toplumu düzenleyici kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik mevki tarafından güvenceye aldatmaınmış ve cebri yaptırımlara ehil olmasıdır. Dostluk kuralları âdem evladı davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun boy bos kazalarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle benzeri nitelikteki tam durumlarda uygulanması esenlanır. Yaptırım (Müeyyide) Dostluk kayranında yaptırım halk gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek midein kullanılır. Dostluk düzenini esenlamayı ve korumayı amaçlayan yaptırımlar gene dostluk düzeninin öngördüğü şekilde yerine getirilir. Maddi ve tinsel yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken tinsel yaptırımlar bu durumları hapsetmek midein kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, hapishane ve finans cezaları; kanunuesasi hukukunda siyasetten men, parti kapatma; vergi hukukunda vergi ve gümrüksüzçılık cezaları gibi değişik dostluk dallarında değişik yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ilişkin çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; dimaği bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların birtakımlar felsefik değil ortaya konduğu dönemin problemlerını çözmek yahut siyasi gözleri dostluk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali türe olan dostluk, genel olarak şu şekilde tanılamamlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş toplumsal bir evetşama düzenidir.” Bu tanılamamdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu yerine getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, ameliye yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun toplumsal hayatı düzenleyip insanoğluın pasış ve emniyet içre bir arada evetşamalarını esenlamaktır. 2. Kılgısal Yarar (Toplumsal İhtiyaçların Alınlanması) Hukukun ameliye amacını, toplumsal gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile topluluk içre canlı insanoğluın, birbirleri ile sağlamak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruh bilimsel bir varlık olarak insanın yapısından kaynaklanan gereksinimlerinı katlamaya çaldatmaışır. Dostluk bu fonksiyonu ile mevlit, evlenme, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek dostluk düzeni hayatın asıl gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanın saf yapısına ve bundan gelecek gelen ihtiyaçlarına birebir edinmek zorundadır. Dostluk önemli ölçüde, hesaplı gerçeklere de ilişkindır; hesaplı ihtiyaçlara uymalı ve onları katlamalıdır. 3. Hak Dostluk bu fonksiyonu ile belli bir yapılanma şeşna aldığı içtimai ihtiyaçları, özü salt bir müsavat düşüncesi olan türe ölçüsüne vurarak gerçek kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En güdük tanılamamıyla türe, “bir müsavat düşüncesi”dir. “Hak, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) edinmek üzere iki değişik anlamda kullanılır. Hak esasta ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet manaında kişisel bir özelliği deyimler. Nüfus her dönem haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni bildirmek yolunda daima ve değfiilmez bir çaba gösterir. İşte bu çizi ve çabayı gösteren türe, özne (süje) ile ilişkin oluşundan ötürü öznel (sübjektif) türe olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir türe mealı vardır. Nesnel türe, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği ilgi biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte dostluk kayranında hukuki boy bos olarak laf konusu olan türe de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü dostluk, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve algılanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar kâffesidür.” Sosyete mideindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini mideeren kurallar tamü olarak dostluk, bu değerlendirmelerde türe ölçüsünü kullandığı ve değerlendirmek yerinde bulunmuş olduğuna için, adaletin böylelikle, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında türe acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Bulunan dostluk ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü türe mealı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün dostluk sistemine ve sistemlerine hâkim mevcut, nesnel ve salt bir boy bos niteliğindeki adalettir. Dostluk bir topluluk düzenini mideerir. Hukukun varlık sebebi de adalettir; lüzum bulunan düzeni muhafaza etmek, gerekse onu değfiiltirmeyi meşrulaştırmak midein her dönem adalete servurulur. Nesnel ve kanun üstü türe hukukta katmıza kurulu dostluk düzenlerinin asli örneği, olması müstelzim dostluk manaında dostluk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile türe, bulunan dostluk düzenlerinin kendisine birebir olup olmadığı açısından bir boy bos ve kıymetlendirme ölçüsü evet. Tekrar bu özelliği ile türe, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun yapmak amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yapıcı ve olumsuz katlıklı ilişkilerde mevcut bu üç fonksiyon denge içre olduklarında, adil bir dostluk düzeninin gerçekleşmesi esenlanır. Uygun olarak bütün dostluk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak dostluk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem toplumsal evetşama uyacak, hem de bu toplumsal hayatın pasış içre sürebilmesi midein bir düzen görünümünü esenlamaya çaldatmaışacaktır.